متعاقباً به منظور راهبری این صنایع مدرسه دارالفنون نیز در تهران تاسیس گردید و رشته‌هایی نظیر معدن‌شناسی، ریاضیات، طب، توپخانه و … در آن دایر گردید. پس از قتل امیرکبیر این روند تاحدودی متوقف گردید تا اینکه “مرتضی قلی خان هدایت” که در برلین در رشته معدن‌شناسی درس خوانده بود، نخستین کارخانه ریسندگی (با 2300 دوک ریسندگی) را در حوالی “دروازه دولت تهران” در سال ۱۲۷۳ شمسی راه‌اندازی کرد.
این کارخانه کارگرهای زیادی را جذب کرد و آنقدر معروف شد که در نوروز همان سال ناصرالدین‌شاه به‌طور ویژه برای بازدید از آن به کارخانه رفت و پس از آن لقب “صنیع الدوله” را به مرتضی قلی خان اهدا کرد. صنیع‌الدوله به رونق تولید اهمیت می‌داد از اینرو در راه‌اندازی بسیاری از اولین کارخانه‌های دیگر از جمله فلزکاری در پایتخت ناصری سهیم بود (صنیع الدوله در 14 مهر 1285 به عنوان اولین رئیس مجلس مشروطه انتخاب شد).
مقاله مرتبط «با افزایش درآمدهای نفتی دهه پنجاه چه می‌کردیم؟ ویدیو» را مشاهده کنید.
در ادامه این مسیر افرادی با آگاهی از روند رو به رشد صنعت در اروپا، تلاش‌هایی در جهت تحول در صنعت و مخصوصاً صنعت نساجی سنتی ایران برای رقابت با صنایع و تولیدات خارجی انجام دادند، از جمله “حاج رحیم و حاج یوسف آقاقزوینی” در سال 1288 خورشیدی (قبل از آغاز جنگ جهانی اول) کارخانه ریسمان بافی با 1800 دوک ريسندگي از آلمان وارد و با 150 کارگر در تبریز راه اندازی کردند، آنها يک کارخانه پشم‌ريسي هم داشتند که داراي دو هزار دوک پشم‌ريسي و محصول آن براي مصرف قالي بود. بعدها اين کارخانه با افزودن ماشين‌آلات بيشتر به نام کارخانه “نخ‌ريسي و بافندگي بوستان” ناميده شد و به نوعی اولین کارخانه نساجی مدرن ایران تاسیس گردید.
این روند صنعتی شدن از سال 1300 به بعد و در طی حکومت پهلوی سرعت بیشتری به خود گرفت.
در سال 1400 به سفارش وزارت صمت و به جهت پخش در شبکه مستند سیما، یک مجموعه مستند 6 قسمتی در خصوص تاریخ صنعتی شدن ایران در طی 100 سال گذشته ساخته شد که پس از چند سال وقفه به دلیل عدم کسب مجوز پخش، عاقبت در نوروز 1403 در شبکه یوتیوب به آدرس ذیل بارگذاری گردید.
دو قسمت صنعت نساجی
https://lnkd.in/d8T6Hu6y
https://lnkd.in/dukiiYWA
دو قسمت صنعت معدن و مس
https://lnkd.in/dBHRGUqp
https://lnkd.in/dsv3Rszz
دو قسمت صنعت لوازم خانگی
https://lnkd.in/dNiNqKKB
https://lnkd.in/dj-b6Hvw
از دوستان و علاقمندان به تاریخ صنعتی ایران دعوت می شود تا این مستندهای 30 دقیقه‌ای را در شبکه یوتیوب تماشا کنند.کارگردان: علی نیکبخت،
راوی-کارشناس: شاهین کاظمی،
TV Documentary Movie (mini-series) “100 Years of Iran’s Industries” in 6 episodes
Narrator: Shahin KAZEMI
