هر ایرانی یک برند

ظاهر درخور

عمده قرفه‌ها ظاهر شکیل و درخوردی داشتند. برخی از تولیدکنندگان هم هزینه مالی و فکری بیشتری کرده بودند و به قولی گل سر سبد هر سالن بودند. ابتدا بازدید را از سالن خلیج فارس آغاز کردیم، برندهای مختلف لوازم خانگی و غرفه ساده وزارت صمت حاضر بودند. غرفه شرکت تجارت جاوید آریان (لوازم خانگی اولیو) با انواع تلویزیون‌ها و یک دکور جذاب چشم‌نواز بود. طبقه بالای سالن عمدتا به شرکت‌های ضبط و باند اختصاص داشت و در وسط این سالن برند نام‌آشنای میکرولپ جلب توجه می‌کرد. نکته عجیب در مورد این برند، تولید محصولات مشابه با چندین برند مختلف است. کاش بر توسعه و تبلیغ همین یک برند تمرکز می‌کرد. به هر حال به نظر می‌رسد بازار باندهای بزرگ همراه با رقص نور حسابی داغ است. اتفاقا به خاطر همین حجیم و سنگین بودن طاهرا واردات این محصول صرفه چندانی ندارد و تا حد زیادی، حداقل بدنه چوبی و بخشی از قطعات الکترونیکی به صورت داخلی تولید می‌شود. 

در بقیه سالن‌ها هم انواع محصولات لوازم خانگی، برندهای مشهور لوازم خانگی بزرگ و لوازم خانگی کوچک، تولیدکنندگان الکتروموتور و کمپرسور یخچال، تولیدکنندگان قطعات کوچک لوازم خانگی مانند سیم وکلید همچنین شرکت‌های نرم‌افزاری هوشمندسازی حضور داشتند. معمولا غرفه برندهای مشهور مانند امرسان، الکترواستیل، گروه انتخاب (که صرفا با برند بوست در نمایشگاه حاضر شده بود!) و دی‌پوینت بزرگ‌تر و جذاب‌تر بودند. به طور کلی، از نظر ظاهری نمایشگاه و غرفه‌ها در سطح قابل قبولی بودند و برخی از غرفه‌ها هم واقعا ظاهر جذابی داشتند.

حضور تمام حلقه‌های زنجیره صنعت لوازم خانگی

نکته جالب و جذاب این نمایشگاه، همانطور که پیش‌تر اشاره شد، حضور تمام حلقه‌های زنجیره لوازم خانگی بود. برای مثال شرکت کمپرسورسازی پادنا اولین و تنها تولیدکننده کمپرسور یخچال خانگی در ایران و منطقه باعث دلگرمی بود و امیدواریم با حمایت دولت و تولیدکنندگان یخچال و فریزر این حلقه حیاتی صنعت سرمایی تقویت شود. از دیگر حلقه‌های زنجیره لوازم خانگی می‌توان به حضور شرکت‌های تولیدکننده الکتروموتور اشاره کرد. همچنین چند شرکت نرم‌افزاری هم در حوزه خانه‌های هوشمند فعال بودند که در نوع خود جالب توجه بود. در کنار این حوزه‌های پیچیده، صنایع مبلمان و میزتلویزیون هم حضور پررنگی در نمایشگاه داشتند که نشان از اهمیت و پیوندهای پسینی و پیشینی گسترده صنعت لوازم خانگی می‌دهد.

اینکه تقریبا تولیدکنندگان تمام محصولات و حلقه‌های زنجیره لوازم خانگی در ایران حضور دارند اتفاق خوب و یک فرصت بی‌نظیر برای اقتصاد ایران است. از تولیدکننده لوازم خانگی کوچک تا لوازم خانگی سفید و همچنین محصولات گرمایشی و پخت و پز و سینک آشپزخانه در این نمایشگاه حضور داشتند که نشان از پتانسیل بالای این صنعت می‌دهد. همچنین صنایع جانبی صنعت لوازم خانگی مانند میز تلویزیون و مبلمان خانه و آشپزخانه هم حضور خوبی در نمایشگاه داشتند. شرکت‌های تزریق پلاستیک، برش و پرس هم در بیرون سالن‌ها حضور پررنگی داشتند. یکی از شرکت‌ها به صورت تخصصی روی برد الکترونیکی متمرکز بود و طبق گفته مسئولان این شرکت بخش زیادی از برد شرکت‌های لوازم خانگی را تامین کرده و در پی صادرات هم بود. 

به طور کلی حلقه‌های مختلف زنجیره صنعت لوازم خانگی در این نمایشگاه هم حاضر بودند و هم نسبتا قوی ظاهر شدند. 

لشکر برندها

یکی از مشکلات بسیاری از صنایع در ایران، تعدد برند و ظهور برندهای کوچک و متوسط است. در حوزه تنها لوازم خانگی سفید حداقل بیست برند مختلف در نمایشگاه به چشم می‌خورد که عمدتا به صورت تولید بدون کارخانه یا به عبارت دیگر برون‌سپاری تولید فعال بودند و صرفا لوگوی خود را روی محصول چسبانده بودند. آنقدر برندها زیاد بود که حتی نمی‌شد نام آن‌ها را به خاطر سپرد و حداقل دو برند از لوگوی برند دیگری تقریبا کپی کرده بودند. 

تعدد برندها یکی از آفات صنایع ایران است که نمی‌گذارد مصرف‌کننده ایرانی بتواند به یک یا دو برند بزرگ ایرانی عادت کند و به آن وفادار بماند. رقابت بیش از اندازه و مخرب در بازار نه چندان بزرگ ایران یکی از موانع اصلی توسعه صنعت لوازم خانگی در ایران است. بجای اینکه دو سه شرکت و برند بزرگ پیشران این صنعت شده و بقیه شرکت‌ها در زنجیره آن‌ها قرار بگیرند، همه شرکت‌ها در حال توسعه برند خود و رقابت مخرب با یکدیگر هستند. البته این وظیفه سیاستگذار است که مانع شکل‌‌گیری رقابت بیش از اندازه و اتلاف منابع و موازی‌کاری بنگاه‌ها شود. واقعیت این است که در سطح منطقه و دنیا به اندازه کافی رقیب وجود دارد و نباید اجازه داد منابع محدود بنگاه‌های ایرانی صرف رقابت با یکدیگر شود. 

مونتاژ و تولید بدون کارخانه

از طرف دیگر تعدد شرکت‌ها و برندها نشان از ترویج مونتاژکاری و تولید بدون کارخانه می‌دهد. این مسئله برای صنعت لوازم خانگی ایران که در بسیاری از محصولات مهم بجز تلویزیون به سطح بالایی از داخلی‌سازی رسیده خوشایند نیست. اجازه به مونتاژکاری در زمانی که در عمده محصولات داخلی‌سازی به سطوح 70 تا 90 درصد رسیده نوعی عقب‌گرد بوده و فایده چندانی برای صنعت ندارد. اینجاست که سیاستگذار بایستی زمینه را برای حذف برندهای کوچک و مونتاژی و همچنین ادغام برندهای بزرگ و تشکیل یک یا دو شرکت ملّی با حداقل مقیاس تولید رقابتی فراهم کند. 

سفارش محصول به یک تولیدکننده چینی یا حتی ایرانی (به ویژه در محصولات بزرگ) و چسباندن برند شرکت بر روی آن به ظاهر بسیار مرسوم شده است. به ویژه در حوزه تلویزیون که میزان داخلی‌سازی آن بسیار محدود است، تعداد بسیار زیادی برند ایرانی ظهور کردند که تلویزیون با برند شخصی خود می‌فروشند. تقریبا تمام این شرکت‌ها به صورت برون‌سپاری با شرکت‌های چینی کار کرده و با این وضعیت هیچ امیدی به افزایش داخل‌سازی این حوزه نمی‌رود. همچنین با توجه به تعدد بسیار بالای برندها امکان نظارت و توجه به کیفیت محصولات و خدمات پس از فروش هم نیست.

هر ایرانی یک برند لوازم خانگی

در نهایت می‌توان در مورد بیست و سومین نمایشگاه لوازم خانگی اینطور جمع‌بندی کرد که پتاسنیل بی‌نظیری در تمام طول زنجیره لوازم خانگی در ایران به وجود آمده است. این پتاسنیل برای اینکه هدر نرود و دچار رقابت‌های مخرب داخلی نشده و خود را هرچه زودتر برای رقابت با محصولات خارجی آماده کند، نیازمند سیاستگذاری درست با محوریت (الف) ایجاد برندهای ملّی بزرگ‌مقیاس، (ب) افزایش داخلی‌‍سازی و (ج) حمایت‌های فنّی و مدیریتی است. 

رهاشدگی ساختار صنعت لوازم خانگی باعث شده هر شرکت یک برند جدید اختصاصی ثبت کند و بسیاری از تولیدکنندگان مونتاژی بر سر افزایش سهم خود از بازار نه چندان بزرگ داخلی، وارد رقابت با تولیدکنندگان واقعی شوند. این به هم ریختگی موجب سردرگمی مصرف‌کنندگان شده و اجازه نمی‌دهد مصرف‌کنندگان داخلی نسبت به یکی دو برند مشهور احساس رضایت و وفاداری کنند.

نقطه امیدوارکننده اینجاست که با توجه به پتانسیل موجود در صنعت لوازم خانگی (کل زنجیره) و سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، در صورت اتخاذ سیاست صنعتی به خوبی طراحی شده، ظهور یکی دو برند بزرگ ملّی صادراتی در آینده نه چندان دور کاملا در دسترس است. هرچند با توجه به اخباری که از وزارت صنعت، معدن و تجارت می‌رسد و صحبت‌های وزیر محترم به نظرم نمی‌رسد برنامه مشخصی برای توسعه این صنعت مهم وجود داشته باشد.