تا چه حد جایگزینی بنگاه‌های روسی با شرکت‌های غربی در روسیه ممکن است؟ پاسخ به این سوال باید این واقعیت را در نظر بگیرد که روسیه در واقع به یک اقتصاد بازار تبدیل شده بود. بنابراین، کسب‌وکارهای آن به شدت تابع شرایط بازار هستند، که انگیزه سودآوری اصل است.
قسمت اول این مقاله را با عنوان «چگونه تحریم‌ها به نفع توسعه بلندمدت و مستقل روسیه تمام شد؟» مطالعه فرمایید.
به یک معنا، صنایع و سایر شرکت‌های تجاری روسیه با مشکل مشابه اروپا مواجه بودند: یافتن جایگزینی برای اجزای کلیدی: در مورد اروپا، انرژی؛ در روسیه، ماشین‌آلات و فناوری، و همچنین بسیاری از کالاهای مصرفی. در هر دو حتی اگر در ابتدا جایگزین‌ها در دسترس بودند، هزینه آنها بیشتر بود. اما یک تفاوت اساسی وجود داشت. اروپا درگیر بازار جهانی نفت و گاز است. مشکل روسیه ولی در محصولات تولیدی است که اصولاً می‌توانند با کاهش هزینه‌های تولید و بهبود کیفیت حل شوند. این ماهیت “بازده فزاینده” کسب و کارهای تولیدی است. این که آیا امکان تحقق یافتن وجود دارد یا نه همچنان مشخص نیست – اما تا زمانی که کسب و کارهای محلی در نظر داشته باشند که رژیم تحریم‌ها دائمی خواهند بود، انگیزه‌های بازار برای حل این مشکل همچنان قوی است.
در یک اقتصاد بازاری بزرگ مانند روسیه تا زمانی که تقاضای داخلی حفظ شود – یک نکته مهم – تحریم‌های موثر مانند سهمیه‌بندی یا دیوار تعرفه عمل می‌کنند. آنها شبیه به سیاست حمایتی، همراه با یک سیاست صنعتی قوی، تحت شرایط مطلوب بازار هستند.
قطع واردات کالاهای مصرفی، قطعات و تجهیزات صنعتی (با فرض اینکه به طور موثر انجام شوند) فعالیت‌های اقتصادی را در کوتاه مدت مختل می‌کنند. مطمئناً در ساخت جایگزین‌ها مشکلات فنی وجود دارد که ممکن است در برخی موارد غیرقابل حل باشد. اما این محدودیت‌ها سودآوری بدیل‌هایی که قبلا سودآور نبودند را افزایش می‌دهد (جایگزینی واردات). در عین حال، کاهش صادرات قیمت منابع را در بازار داخلی کاهش داد – و ما می‌دانیم که قیمت سوخت در داخل روسیه در سال 2022 تغییری نکرد. در یک اقتصاد بازاری بزرگ مانند روسیه تا زمانی که تقاضای داخلی حفظ شود – یک نکته مهم – تحریم‌های موثر مانند سهمیه‌بندی یا دیوار تعرفه عمل می‌کنند. آنها شبیه به سیاست حمایتی، همراه با یک سیاست صنعتی قوی، تحت شرایط مطلوب بازار هستند. در عین حال، تحریم افراد و قطع روابط مالی بین روسیه و غرب مانند کنترل سرمایه عمل می‌کند. آنها روس‌های ثروتمند در روسیه را تشویق می‌کنند تا در داخل کشور سرمایه‌گذاری کنند.
در اروپا، اثرات بازار معکوس است، حتی اگر جایگزینی فنی یک نوع نفت یا گاز به جای دیگری – برای مثال LNG برای گاز لوله‌کشی – ممکن است نسبتاً ساده باشد. مشکل اصلی قیمت است. افزایش قیمت منابع باعث کاهش سودآوری صنایع پایین دست می‌شود. این اثرات را می‌توان به وضوح در شاخص‌های قیمت کالاهای وارداتی (عمدتا انرژی) در داخل اتحادیه اروپا مشاهده کرد، که پیش از تشدید جنگ در حال افزایش بودند و در یک سال پس از آن به افزایش خود ادامه دادند. این در حالی است که کاهش صادرات کالاهای نهایی به دلیل تحریم‌ها، حجم بازار را کاهش می‌دهد و این امر باعث کاهش بیشتر سود می‌شود. کسب و کارها سقوط می‌کنند، ورشکستگی‌ها افزایش می‌یابد و سرمایه خارج می‌شود.
خلاصه تحلیل سانفیلد
موارد فوق نکات عمده در تحلیل تیم سوننفلد را پوشش می‌دهد. شواهد آنها مبنی بر کاهش شدید خرید مصرف‌کنندگان در فروشگاه‌های مسکو، کاهش اشتغال با خروج شرکت‌های خارجی، و عملکرد ضعیف مالی شرکت‌های منبع‌محور در نیمه اول سال 2022، همگی منطقاً درست هستند. من هیچ یک از حقایق ذکر شده را رد نمی‌کنم. مشکل جای دیگری است. یعنی در این واقعیت نهفته است که حقایق بیان شده، در کنار هم، ممکن است به نتیجه متفاوتی اشاره کنند. علیرغم مشکلات آشکار، آنها ممکن است نشان دهنده پتانسیل بهبود سریع در روسیه و روند معکوس در اروپا، همراه با تثبیت قدرت اقتصادی در داخل روسیه در دستان بنگاه‌های همسو با منافع دولت این کشور باشند.
به طور خلاصه، آنچه که بیش از همه مهم است، ضربه فوری به تجارت و فعالیت نیست – هرچند که سنگین بود. بلکه عواقب آن برای انگیزه‌ها، سود و فعالیت‌های پیش رو است. از این نظر اثرات بر روسیه و اروپا مشابه نیست. زیرا تجارت روسیه و اروپا در ابتدا در حالی که از نظر پولی معادل بود، از جنبه‌های دیگر معادل نبود. برای یک طرف، بازارها رشد کردند در حالی که هزینه منابع کاهش یافت. در طرف دیگر، بازارها کوچک شدند و هزینه‌ها افزایش یافت. توقف تجارت باعث افزایش سود بالقوه در روسیه و کاهش آن در اروپا شد – و این کلید تأثیرات در میان مدت است. بنابراین، در حالی که هر واقعیتی که سنفیلد و همکاران ارائه می‌دهند ممکن است درست باشد، تأثیر آن بر چشم انداز اقتصادی آینده دو شریک تجاری سابق ممکن است مخالف ادعای آنها باشد.
این مطلب ترجمه بخشی از مقاله «هدیه تحریم‌ها: تحلیلی از ارزیابی‌های اقتصاد روسیه، 2022 – 2023» نوشته جیمز گالبریت است که می‌توانید فایل اصلی آن را از اینجا دانلود کنید.
