فرض اساسی این است که رشد اقتصادی مبتنی بر توسعه فعالیت‌های مولّد و به ویژه صنایع ساخت (manufacturing)، رشد عادلانه، باثبات و پایدارتری خواهد بود. علیرغم اینکه ملّی‌گرایی اقتصادی پس از بحران سال 2007-2008 به صحنه سیاستگذاری اقتصادی بسیاری از کشورها بازگشته ولی در ایران کمتر شناخته شده است و از اینرو صدای تولید از معدود پایگاه‌های مروج این جریان فکری اقتصاد است.
در حال حاضر صدای تولید تحولات سه بخش «نساجی، پوشاک و مبلمان»، «لوازم خانگی و الکترونیک» و «خودروسازی» را منعکس می‌کند. همچنین در بخش «تحلیل صنعتی»، تازه‌ترین تحولات ادبیات توسعه صنعتی، آمار و ارقام بخش صنعت و همچنین موانع و مشکلات صنایع کارخانه‌ای داخلی ارائه می‌شود. امید می‌رود که این مطالب باعث افزایش سطح دانش و آگاهی جامعه درباره مسیر توسعه صنعتی و همچنین اهمیت صنایع داخلی شود.
چارچوب نظری
هرچند در صدای تولید سعی می‌شود از تمامی جریان‌های اقتصادی استفاده شود، اما زاویه نگاه صدای تولید ترویج نوعی «ملی‌گرایی اقتصادی» است. ملی‌گرایی اقتصادی یا ناسیونالیسم اقتصادی به مجموعه‌ای از سیاست‌ها اطلاق می‌شود که تقویت تولید و تجارت ملّی را در اولویت قرار می‌دهند. این مفهوم با مفاهیمی مانند حمایتگرایی، توسعه‌گرایی و صنعتی شدن مبتنی بر جایگزینی واردات یا تشویق صادرات همپوشانی دارد. مهمترین نظریه‌پرداز کلاسیک این حوزه فردریک لیست آلمانی بوده و ادامه‌دهندگان این مسیر در دوران معاصر افرادی مانند آلیس امسدن، چالمرز جانسون، سانجای لل، رابرت وید، ها جون چانگ و مشتاق حسین خان هستند. اقتصاددانان جریان اصلی مانند جوزف استیگلیتز و دنی رودریک هم البته با حفظ چارچوب نئوکلاسیک، دیدگاه‌های بعضا نزدیکی به جریان توسعه‌گرا یا ملی‌گرایی اقتصادی ارائه داده‌اند. برای مثال رودریک در آخرین یادداشت خود با عنوان «انجام درست ملّی‌گرایی اقتصادی» به سابقه تاریخی این رویکرد و احیای مجدد آن در نظام ایالات متحده آمریکا پرداخته است.
سابقه تجربی
مهمترین و آشناترین تجربه ملی‌گرایی اقتصادی برای ما ایرانیان، تجربه سیاست‌های اقتصادی دهه چهل است. دکتر عالیخانی با اتخاذ یکسری سیاست‌های ملّی‌گرایانه شامل حمایت تعرفه‌ای، تشویق صادرات، حمایت از انتقال فناوری و یادگیری، هدایت اعتبار و … زمینه را برای رشد اقتصادی و به ویژه صنایع کارخانه‌ای فراهم کرد. بسیاری از صنایع ملی مانند ماشین‌سازی اراک، تراکتورسازی تبریز، پارس الکتریک، کفش ملی و بلا، ارج و آزمایش و ایران‌ناسیونال در این دوره ایجاد شدند یا گسترش یافتند. هرچند با برکناری دکتر عالیخانی در سال 1348، این مسیر ادامه پیدا نکرد و سیاست‌های اقتصادی و صنعتی کشور تغییر کرد.
در همان دوره کشورهای شرق آسیا، از ژاپن و کره و تایوان گرفته تا هنگ‌کنگ و سنگاپور با بکارگیری سیاست‌های مشابهی عقب‌ماندگی صنعتی خود را جبران کرده و به جرگه کشورهای صنعتی پیشرو پیوستند. بعدها همین سیاست‌ها توسط سایر کشورهای متاخر صنعتی مانند مالزی، اندونزی، چین، تایلند و ویتنام دنبال شد و امروزه شاهد نتایج آن هستیم.
از سال 2010، ملی‌گرایی اقتصادی به صحنه سیاستگذاری کشورهای توسعه‌یافته هم بازگشته است و حالا سیاست‌های ملّی‌گرایانه و حمایت از تولید داخل در دستور کار رسمی دولت‌های انگلیس، فرانسه، آلمان و آمریکا نیز قرار گرفته است.
سخن آخر
پاییز سال 97 از طریق لینکدین با فرزند مرحوم عالیخانی تماس گرفتم و یک ماه بعد با خودشان به صورت آنلاین صحبت کردم. بحث قیمت بنزین و یارانه نقدی شد. دکتر عالیخانی مثل همیشه منطقی و محکم گفتند که دولت بجای یارانه نقدی یا غیرنقدی باید از طریق ایجاد تولید و اشتغال مولد به دنبال افزایش ثروت و درآمد مردم باشد. دکتر عالیخانی چند ماه بعد از دنیا رفتند ولی یاد و خاطره و نگاه ملی‌گرایانه ایشان به اقتصاد و تولید داخل هیچگاه از یادها نخواهد رفت.
مطالعات توسعه نیز نشان می‌دهد که توسعه اقتصادی و به ویژه رشد صنایع کارخانه‌ای، بهترین راه مبارزه با فقر و نابرابری و حتی فساد و ناکارآمدی است. در ایران برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی و سایر منابع طبیعی نیز نیازمند متنوع‌سازی اقتصاد و حرکت به سمت صنایع کارخانه‌ای هستیم.
در نهایت برای حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی هم نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان (سیاست صنعتی سبز) و همچنین قابلیت‌های تولیدی (مثلا در صنایع انرژی‌های پاک) هستیم که عمدتا از طریق توسعه کارخانه‌های مدرن بدست می‌آیند.
همانطور که ها-جون چانگ، اقتصاددان توسعه در کتاب «بازپس‌گیری توسعه» تاکید می‌کند؛ رشد اقتصادی که باثبات، پایدار و عادلانه باشد ممکن است و صدای تولید به این گزاره اعتقاد راسخ دارد.
برزین جعفرتاش امیری
موسس پایگاه تحلیلی-تخصصی صدای تولید
ارتباط با من bjafartash[at]gmail.com
ارسال مطلب برای انتشار در صدای تولید: stolid.ir[at]gmail.com
با درود فراوان
بسیار عالی است
حتما نقطه نظرات خود را ارایه خواهیم داد.
سلام و سپاس، ممنون از پیامتان