توضیح مسائل اقتصادی به مردم از آن جهت اهمیت دارد که اولا مردم تحت تاثیر اخبار و تحلیلهای غیرواقعی و پوپولیستی قرار نمیگیرند و از طرف دیگر زمینه حمایت مردم از برنامهها و سیاستهای دولت را فراهم میکند. عدم گفتگو با مردم در بسیاری از موارد موجب بدبینی و افزایش انتقادات و در نتیجه توقف اصلاحات میشود. مهندس صفی اصفیا یکی از مدیران برجسته اقتصادی کشور در دهه چهل، خطوط فکری سازمان برنامه وقت را توضیح میدهد که بسیار آموزنده است.
اولین تلاشها برای شکلگیری کارخانه به صورت ماشینی در ایران به زمان امیرکبیر (قبل از سال 1230 خورشیدی) برمیگردد. امیرکبیر به منظور احیای ارتش دائمی و تامین نیازمندیهای آن کارخانههایی برای تولید چدن، سرب، مس، توپ جنگی، سلاحهای سبک، باروت، یونیفرمهای نظامی، پارچههای پشمی، چلوار و پارچههای دیگر، انواع نشانهای نظامی، قند، شکر و ... به ایران وارد کرد که بخش اعظمی از آنها به جهت حضور ولیعهد (ناصرالدین شاه) در تبریز و نزدیکی به مرزهای روسیه تزاری و عثمانی در آذربایجان استقرار پیدا کردند.
در مطالعات توسعه، بهویژه در ایران، توجه به تجارب توسعه کشورهای موفق بسیار مرسوم است. هرچند نمیتوان منکر فواید آشنایی با تجارب سایر کشورها بود، ولی نباید این سوگیری منجر به غفلت از بازخوانی و درسآموزشی از تجارب خودمان شود. در برهههای مختلف تاریخی، اقتصاد ایران با شکستها و در برخی موارد با موفقیتهایی همراه بوده که توجه به این تجارب و بازخوانی آنها میتواند درسهای ارزشمندی برای اقتصاد امروز ایران داشته باشد.
مهندس رضا نیازمند، معاونت صنعتی دکتر عالیخانی، وزیر وقت اقتصاد (41-48) از اختلاف نظر شاه و عالیخانی بر سر تثبیت قیمتها میگوید. به باور او یکی از دلایل اختلاف و در نهایت استعفای عالیخانی از وزارت اقتصاد مخالفت عالیخانی با تثبیت قیمتها و برخورد تعزیراتی با فروشندگان بود.
دنیای اقتصاد - برزین جعفرتاش: در مورد دلایل موفقیت اقتصادی دهه 40 مباحث کلی زیادی مطرح شده است، ولی کمتر به جزئیات موضوع و سیاستهای بکار گرفته شده پرداخته شده است. در این مطلب مهمترین ویژگیهای سازمانی و سیاستی حکمرانی اقتصادی دهه چهل ارائه میشود. در این مطلب مسائلی از قبیل تکنوکراتهای اقتصادی، ویژگیهای حمایت از تولید، روابط دولت با بخش خصوصی و توانمندی انتظام در دهه 40 مورد توجه قرار گرفته است. این دوره بهویژه از نظر کیفیت تکنوکراسی و سیاستگذاری صنعتی حاوی نکات ارزشمندی برای سیاستگذاران اقتصادی کشور است.
مخالفت کشورهای غربی و به خصوص آمریکا با برنامههای توسعه صنعتی دکتر عالیخانی، وزیر اقتصاد وقت، بر کسی پوشیده نبود. این مسئله در خاطرات تکنوکراتهای دهه چهل مورد تاکید قرار گرفته است. هرچند دکتر عالیخانی معتقد است پس از موفقیت مذاکرات ذوب آهن، خود شاه هم در ایجاد مشکلات برای عالیخانی نقش داشت.
از مدیریت نامناسب درآمدهای فزاینده نفتی در ابتدای دهه پنجاه به عنوان یکی از عوامل نابسامنیهای اقتصادی سالهای منتهی به انقلاب یاد میکنند. پاسخ دکتر عالیخانی، وزیر اقتصاد در سالهای 1341-1348، به این سوال که بهتر بود با این پول چه کنیم شنیدنی است.
باب تجارت ایران از قبل از صفویه مفتوح بود. این گشادگی به ضرر اقتصاد ایران بود چون یک اقتصاد سنتی در مقابل یک اقتصاد صنعتی قابلیت تحمل ندارد و بالاجبار شکست میخورد و در نهایت میبایست الگوی توسعه کشورهای صنعتی را بپذیرد. این واقعه بعد از دو سه قرنی که از ظهور اقتصاد جدید میگذشت حالت جدی به خود گرفت و در نیمه اول قرن هجدهم کار خود را با ایران یکسره کرد.