در این گفتگو به سراغ یکی از کارشناسان جوان صنعت چای، جناب آقای مسعود اصفهانی رفتیم تا از وضعیت صنعت چای ایرانی آگاهی پیدا کنیم.
آنچه که در ادامه میخوانید متن پیاده شده مصاحبه آقای اصفهانی، بنیانگذار برند ایرانی چایکار و کارشناس و محقق چای ایرانی با صدای تولید است.
چای از محبوبترین نوشیدنیهای ایرانیان است، با این حال اکثر برندهای چای موجود در بازار کشور، از چای خارجی استفاده میکنند و ذائقه مردم ایران هم به نظر میرسد بیشتر به چای خارجی نزدیک است، دلیل این مسئله را چه میدانید؟
دلیل اول مسئله حجم تولید و سرانه مصرف است. به طوری که 100 تا 110 هزار تن چای وارد میشود و در مقابل حداکثر تولید چای ایرانی 30-35 هزار تن است و از اینرو بخش بزرگتری از سهم بازار به چای خارجی اختصاص پیدا کرده است. همچنین تولید چای ایرانی به مرور زمان کمتر و کمتر شده و آنچه در دسترس مشتری قرار دارد و فضای تبلیغاتی را هم پر کرده است چای خارجی است.
نکته مهم این است که هم چای خارجی خوب و هم چای خارجی بیکیفیت داریم و همین مسئله در خصوص چای ایرانی هم صادق است. مشتری باید بر حسب سلیقه خودش امکان انتخاب داشته باشد. و نگاهی که در بین تولیدکنندگان چای ایرانی وجود دارد این است که چای خارجی مملو از رنگ و اسانس است ولی واقعا اینطور نیست و چای خارجی خوب و باکیفیت وجود دارد و وارد میشود هرچند حجم کمتری از بازار مصرف را در بر میگیرد. از آن طرف بازرگان و تاجر تصور میکند که چای ایرانی کمرنگ و دیردم هست و مزه خاک میدهد. این برداشت هم درست نیست و چای با کیفیت ایرانی وجود دارد.
تفاوتهای اصلی چای ایرانی با چای تولیدی کشورهای چین، هند، سریلانکا و کنیا چیست؟
نکته اول این است که قدمت چای در ایران بسیار کمه، یعنی صد و اندی سال از دوران مظفرالدین شاه آغاز شده و از لحاظ ماشینآلات و صنعتی هم بسیار عقبافتاده و فرسوده است، چرا که دولت نقش خود در ارتقای ماشینآلات کارخانهها و آموزش به چایکاران و عملآوران چای را انجام نداد و باعث شد کارخانههای چای فرسودهتر شده و کارشناسان چای که در آن زمان بودند بازنشسته شدند و علمی که به نسل بعدی منتقل شده به روز نشده ولی در کشورهای دیگه مثل چین، خب این کشور قبل از میلاد مسیج چای داشته و بسیار با تجربهتر و پختهتر در این زمینه کار کرده و تنوع بسیار زیادی در چای تولیدی دارد و بزرگترین تولیدکننده چای دنیاست. ولی خب کشورهای دیگه مثل هند، سریلانکا و کنیا هم از ما قدمت بیشتری دارند و هم صنعت و ماشینآلات و دانش آنها به روزتر از ماست و بحث برداشت و فرآوری چای را بهتر از ما انجام میدهند. برای مثال برداشت چای را اکثرا با دست انجام میدهند که دقت بیشتری دارد. این کشورها با رعایت این مسائل توانستند استانداردهای بینالمللی را داشته باشند به ذائقه مصرفکننده خودشان را نزدیک کنند.
در سالهای اخیر به واسطه گرانی چای خارجی و محدودیت واردات، به نظر میرسد تمایل به خرید و استفاده از چای ایرانی بیشتر شده است، به نظر شما آیا این روند ادامهدار است و چه کاری برای افزایش استقبال از چای ایرانی باید انجام شود؟
افزایش قیمت چای هم خارجی و هم داخلی بوده، ولی بله در دو سه سال اخیر مصرف چای ایرانی بیشتر شده ولی اینکه این روند ادامه پیدا کنه بستگی به عرضه محصول با کیفیت دارد. چرا که مصرفکننده انتظار چای با کیفیت دارد ولی تولیدکنندگان محدودی چنین چای تولید میکنند و در نتیجه اگر مصرفکننده یکی دو بار چای ایرانی با کیفیت پایین تجربه کند به طور منطقی به سمت استفاده از چای خارجی بازمیگردد. در اینجا نقش دولت مهم میشود. فعالیتهای خصوصی مانند ما اثر چندانی نمیتواند بگذارد و دولت میتواند در آموزش و بروزرسانی ماشینآلات چای نقش اصلی را ایفا کند. ولی در نبود دولت خیلی نمیتوان به ادامه روند مثبت برای چای ایرانی امیدوار بود.
افراد شاخصی مانند جناب آقای رحیم افشار، رئیس چای احمد معتقد هستند که به دلایل مختلف از جمله دوری از خط استوار، عدم اصلاح نژاد چای، با ارزش بودن زمین و قدیمی بودن بوتهها، چای ایرانی کیفیت لازم را ندارد. ایشان چای ایرانی را با برنج ایرانی مقایسه میکنند که همه خواهان برنج ایرانی هستند ولی چای ایرانی طرفدار چندانی ندارد. چقدر از این تحلیل را درست میدانید و چقدر از این ضعفها قابل اصلاح است؟
من برای آقای افشار احترام زیادی قائل هستم و تجربه و دانش ایشان در زمینه چای بسیار زیاد است و من صرفا نظرم را میگویم. به نظر بحث دوری از خط استوا چندان اثرگذار نیست، به خاطر اینکه کشور هند، مناطق مختلفی مانند دارجلینگ است که خیلی بالاتر از خط استوا است و چای با کیفیتی دارد و البته که متفاوت از چای سریلانکا است که به خط استوا نزدیک است. ولی به نظرم میشه در شرایط آب و هوایی کشور میشود چای کیفی تولید کرد، همانطور که ترکیه در شهر ریزه در شمال این کشور که از خط استوا فاصله زیادی دارد در حال چایکاری بوده و روی آن سرمایهگذاری میکند. ترکیه قدمهای بزرگی در چای برداشته و خودش را به صادرکننده چای تبدیل کرده. ولی بحث ارزشمند بودن زمینهای شمال درست و چای شاید جذابیت زیادی برای کشاورزان و صاحبان زمین نداشته باشد. اکثر این مشکلات با کمک و هدایت دولت قابل حل است که در بالا به آن اشاره کردم.
به طور مشخص، دولت برای ارتقای زنجیره ارزش چای داخلی چه کمکهایی میتواند انجام دهد و نقش سازمان چای در این میان چیست؟
سازمان چای یک نهاد دولتی نظارتی است، این سازمان ایجاد شد که روابط میان کشاورز و کارخانهدار را مدیریت کند و همچنین بحث عرضه چای به بازار را کنترل کند تا ثبات قیمت ایجاد شود. ولی به نظرم دولت از نقش توسعهای خودش غافل شده و باید یک سرمایهگذاری قابل توجهی در صنعت چای برای نوسازی ماشینآلات و کارخانهها و همچنین اصلاح باغات و آموزش کشاورزان و تجهیز آنها به ابزارهای جدید صورت گیرد. هنوز بسیاری از کشاورزان با جیپهای دوران جنگ جهانی دوم چای را حمل میکنند و تجهیزات خوبی ندارند.
آیا زمینه برای سرمایهگذاری آقای افشار یا سایر تجار چای در اراضی تولید چای ایرانی فراهم است و میتوان به تولید چای با کیفیت در سطح جهانی امیدوار بود؟
به نظرم بازرگانان و تاجران چندان تمایلی به درگیر شدن در کار پرزحمت تولید و دردسرهای آن ندارند. از اینرو کار بازرگانی یا بستهبندی برای انها جذابیت بیشتری دارد و در کل به نظرم تولید چای، چای کاری و کارخانه چای واقعا عشقی میخواهد عمده افرادی که پای این کار ایستادهاند بخاطر عشق و علاقه بوده و منفعت اقتصادی چندان زیادی ندارد. در جلسات مختلف هم که مطرح شده عمده تاجران تمایلی به درگیر شدن به کار تولید نداشتند.
در آخر توضیحی در مورد برند چای خودتان هم بدهید و اینکه چه زمانی میتوانیم در سوپر مارکتها چای شما را تهیه کنیم؟
برند چایکار برگرفته از لقب کاشفالسلطنه پدر چای ایران است و صفت تولیدکنندگان چای است از سال 1397 شروع کردیم و هدفمان این بود که چای با کیفیت و خوب ایرانی را در ارقام مختلف سیاه و سبز به دست مصرفکننده برسانیم. سعی ما بر این است که آن نوع چای را بستهبندی کنیم که به سلیقه مصرفکننده امروزی نزدیکتر باشد و آن را بپسندد. در مورد بستهبندی و ورود به سوپرمارکتها بحثهای مختلفی دارد و برای رسیدن به آن جا نیاز به سرمایهگذاری بالایی است و یک روند بلندمدت است. سعی داریم با گرفتن استانداردها و بستهبندیهای بهتر در این مسیر حرکت کنیم هرچند این کار کمی زمانبر است و هزینه زیاد و بلندمدتی میطلبد. در این سالها استارتآپ ما به دنبال این بود که مصرفکننده ایرانی با چای با کیفیت داخلی آشنا شود.
